arcam

Uit een recordaantal aanmeldingen is de publieksjury geselecteerd aan de hand van hun enthousiaste motivaties. De jury wordt dit jaar gevormd door interaction designer en adviseur Cliëntenbelang Eric Groot Kormelink, aannemer Fayaaz Doekhie en projectleider en adviseur E-health Bassima el Haik. De publieksjury beoordeelt vanuit hun eigen expertise de nominaties. Wat ieder jaar een verrassende, frisse blik op de projecten oplevert. Aan het einde van de dag leveren deze verschillende invalshoeken een breed palet aan criteria op die hieronder in de volgorde van het projectbezoek worden besproken.

Het houten woongebouw Stories is ontwikkeld in Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) en ontworpen door Olaf Gipser Architects. Het bestaat uit 26 woningen (van 43 tot 185 m²) en 6 commerciële ruimtes. De jury prijst het sociale concept achter Stories – door het gezamenlijk realiseren van het gebouw, maar ook door het stimuleren van ontmoeting onderling in gemeenschappelijke ruimtes en in de plint. De jury waardeert de duurzame ambities van de architect en opdrachtgever door hout als constructiemateriaal te gebruiken en groene balkons en wintertuinen aan de gevel te plaatsen. Het project is voorbeeldstellend qua flexibiliteit. Door het houten skelet blijft de indeling van plattegronden in de toekomst aanpasbaar. Een woning is hierdoor bijvoorbeeld ook aan te passen aan de wensen van iemand met een fysieke beperking. Nu levert de flexibiliteit bijzondere situaties op, zoals balkondeuren op 2 meter hoogte waar niemand (nog) bij kan. Stories heeft veel voorwaarden geschapen om levensloopbestendig te zijn, maar de jury mist een geautomatiseerde entree en vindt de drempels naar de balkons erg hoog.

De Finish is ontworpen door WE architecten en huisvest 56 sociale huurappartementen, een apotheek, een huisartsenpraktijk, fysiotherapie en een warmteoverslagstation. De jury waardeert deze mix van functies en de hoogwaardige uitstraling van het blok met sociale huurwoningen. Op het binnenterrein zorgt het groen en de gevelbekleding uit een restproduct van rijstvlies voor een warme uitstraling. De jury is onder de indruk van de sociale insteek van het project, de betaalbare huren, en de geslaagde mix van verschillende groepen huurders – waarvan een aantal verantwoordelijk is voor het onderhoud van het binnenterrein. Met de ruime entree, het binnenterrein en de galerijen is veel ruimte gecreëerd voor ontmoeting tussen de bewoners. Aan de toegankelijkheid valt wel wat te verbeteren. De galerij van de Finish wordt als smal ervaren en ook de smalle trap naar het binnenterrein is niet perse uitnodigend en toegankelijk. Eenmaal boven is het uitzicht en het vele natuurlijke daglicht – door het aan één kant open laten van de drie bovenste galerijen – een traktatie.

Harbour Club bestaat niet alleen uit een restaurant, maar huisvest ook 81 starterswoningen, drie oude wijnsilo’s als luxe stadswoningen, vijf woon-werkwoningen en een evenementenzaal. Een complexe functiemenging aan de Entrepothaven, ontworpen door LEVS architecten. De jury ziet Harbour Club als een bewonderenswaardig technisch hoogstandje. Via een doos-in-doos principe zijn het restaurant en de evenementenzaal, die veel geluid produceren, losgekoppeld van de woningen. Aan de buitenkant zijn alle installaties op een smaakvolle en slimme manier aan het zicht onttrokken door middel van een strook gevelbekleding met historische afbeeldingen. De jury vindt het jammer dat er voor de bewoners weinig ruimte voor ontmoeting is in de vorm van gemeenschappelijke ruimtes, met als uitzondering het ruime gedeelde (private) terras bij de drie wijnsilo’s. Ook valt de jury op dat in het restaurantgedeelte pas achteraf is nagedacht over de fysieke toegankelijkheid. Door middel van hoge drempels en smalle rolstoelramps manoeuvreert de jury zich door The Harbour Club.

De jury is onder de indruk van de vernieuwende en innovatieve constructie van hybride houtbouw in hoogbouw. Buiten en binnen is de jury zeer te spreken over de zorgvuldige afwerking van het gebouw, waaronder het ‘omzomen’ van het zichtbare hout in de gevel met dunne betonpanelen en de prachtige houten trappenhuizen. Door het hout buiten goed te beschermen is het gebouw toekomstbestendig en onderhoudsvriendelijk. De verwerking van zonnepanelen in de gevel ziet de publieksjury als een duurzaam en architectonisch hoogstandje. Het gebouw geeft van binnen en buiten een lichte indruk, onder andere door de grote verdiepingshoge ramen. Het 21 verdieping hoge gebouw beschikt over 55 luxe koopappartementen waar het gezelschap een kijkje binnen mochten nemen bij twee appartementen. De woningen zijn ruim opgezet en zijn fysiek goed toegankelijk, met uitzondering van de hoge drempel voor de schuifpui naar de buitenruimtes. Het valt de jury op dat er voor de bewoners weinig ruimte voor ontmoeting is in de vorm van gemeenschappelijke ruimtes.

Deze transformatie van gevangenis naar school is ontworpen door Atelier PRO architecten, in samenwerking met Van Hoogevest architecten. Het eindresultaat vindt de jury bewonderingswaardig. Met slimme ingrepen zijn cellen omgevormd tot lokalen en speelplekken voor kinderen. Er is zorgvuldig omgegaan met de geschiedenis van het pand, door het zichtbaar maken en restaureren van de oorspronkelijke bakstenen muren binnen. Zonder dat dit benauwend wordt, is zo de geschiedenis van het gebouw voelbaar gebleven. De bakstenen van de nieuwe delen hebben dezelfde kleur, maar lijken te verschillen door verschillende formaten en voegen toe te passen. Het gebouw is redelijk goed fysiek toegankelijk met een rolstoel. Daarvoor waren enkele goede en simpele ingrepen gedaan, zoals een trap naar het podium die kan veranderen in een liftplateau.

De jury vindt dat in de British School een mooi community-gevoel tot stand is gebracht voor de gebruikers van het gebouw, maar dat het weinig betekent voor de buurt waarin het staat.

De drie torens van Valley zijn een opvallende nieuwe toevoeging aan de Skyline van Amsterdam. Dit natuurstenen paleis, ontworpen door MVRDV en landschapsarchitect Piet Oudolf, is een echte blikvanger die een wow-effect onder de jury teweeg brengt. De torens huisvesten een gemengd programma van 200 huurappartementen, horecaruimtes, kantoren en culturele ruimtes. De terrassen van Valley zijn vrij toegankelijk vanaf de straat via trappen, waar bewoners, medewerkers en bezoekers samen kunnen komen. De jury kan zich goed voorstellen dat hier veel gebruik van gemaakt zal worden. “Even een lunch ommetje door Valley?” hoorden zij het personeel van de omringende kantoren al in gedachten zeggen.

De verticale wandelroutes zijn erg uitnodigend, met een gelikte natuurstenen afwerking en prachtig uitzicht. De publieksjury is echter niet geheel tevreden over de veiligheid van deze routes. Voor slechtzienden is de route niet veilig omdat er weinig contrast is op de looppaden en er weinig valbarrières zijn. De lift voor rolstoelgebruikers is niet via de indrukwekkende natuurstenen ingang, maar via een onuitnodigende zij-ingang te bereiken. Ondanks dat vindt de jury Valley qua techniek en constructie een verrijking van de Amsterdamse architectuur. De warme natuursteen valt erg in de smaak, net als de vele gemeenschappelijke ruimtes voor ontmoeting.

In Amsterdam Nieuw-West is een jaren 60-schoolgebouw getransformeerd tot moderne basisschool naar ontwerp van Moke Architecten en LANDLAB. Na een letterlijk obstakel te overwinnen – een hoge opstap bij de entree – betreedt de jury het gebouw. Daar wordt de jury direct beloond met een blik op de tribunetrap van hergebruikt hout als hart van het gebouw. De jury is onder de indruk van de focus op duurzaamheid door hergebruikt hout en bouwmaterialen te gebruiken voor de trappen, deuren, plafonds, kapstokken en gevel. In de lokalen is de oorspronkelijke betonstructuur zichtbaar gemaakt, wat zorgt voor een stoer en – samen met het hout – warm uiterlijk.

De publieksjury is te spreken over de grote raampartijen die veel licht binnenlaten en de ventilatieluiken die de lokalen doorluchten, zonder dat er kinderen doorheen naar buiten kunnen klimmen. De school heeft volgens de jury een positieve impact op de buurt door de warme gevelbekleding en grote ramen, maar ook door het toegangshek te verplaatsen en daarmee een bredere stoep terug te geven aan de buurt. Daarnaast vervult de school in de avonduren ook een buurtfunctie voor samenkomsten. De brede gangen met genoeg speelplek voor de leerlingen geven een ruimtelijke indruk. Binnen de mogelijkheden is goed nagedacht over de fysieke toegankelijkheid, met een simpele lift en heldere routes en trappen. Alleen geeft de jury nog mee voor de ingang: “Fix even een drempeltje!”

De witte woontoren aan de Haarlemmerweg valt de juryleden al op vanuit het busje. De jury is onder de indruk van de enorme, bijna onherkenbare, transformatie die dit voormalige kantoorgebouw heeft doorgemaakt. De juryleden bekijken twee van de 94 koopwoningen in De Voortuinen, ontworpen door Elephant. Met een rolstoel de woningen indraaien is lastig, gezien de minimale afmetingen van het halletje voor de lift. Hierdoor hebben de woningen wel een maximale vloeroppervlakte, met veel natuurlijk daglicht.

Er is slim gebruik gemaakt van het originele skelet van het gebouw. Zo is de oude liftschacht van het voormalige kantoor omgetoverd tot royale badkamer. De liften zijn verplaatst naar de gevel, waar alle bewoners direct bij hun eigen voordeur en balkon, ofwel voortuin, uitkomen. De voortuinen zijn breed, licht en geven een fantastisch uitzicht over het Westerpark. Ze zijn smaakvol ingericht met boombakken en groen. Rolstoelgebruikers hebben wel een drempelhulp nodig om over de hogel drempel in de voortuin te komen. De jury waardeert de grote verscheidenheid aan grootte, en daarmee ook prijs, van woningen die is gerealiseerd om een mix aan bewoners tot stand te brengen. De jury hoopt dat door de doorlopende balkons daadwerkelijk interactie tussen de verschillende bewoners zal plaatsvinden.

“Echt een hidden gem!”, was het eerste wat de jury opmerkte over Spaarndammerhart. Via de Krommeniestraat arriveert de jury bij het project ontworpen door Korth Tielens architecten, Marcel Lok_Architect en DS Landschapsarchitecten, met kunst van Martijn Sandberg. Het project bestaat uit 80 huur- en koopwoningen verdeeld over een blok rondom een openbaar hof en een blok aan de overkant van de Krommeniestraat die aansluit op de oorspronkelijke bebouwing.

De juryleden ervaren het verscholen hof achter de poorten als een oase van rust. Er is ook zichtbaar veel oog voor ecologie en wateropvang in de zorgvuldig ingerichte gemeenschappelijke tuinen met grote bomen. Een verrassende bijkomstigheid van het verhogen van de tuin in het binnenhof is dat de kruiden uit de tuin ook goed te plukken zijn voor rolstoelgebruikers. Het project nodigt uit tot ontmoeting tussen de bewoners, maar heeft ook een bredere functie voor de buurt, door de vele gemeenschappelijke binnen- en buitenruimtes. De mix van verschillende soorten woningen resulteert in een gemengde groep bewoners. De jury betreurt het dat de gemeenschappelijke tuin en al deze pracht achter het blok niet toegankelijk is voor niet-bewoners. De meerderheid van de jury is onder de indruk van het ontwerp en de afwerking van het project, dat met de groene tegels, poorten, en verschillende soorten bakstenen verwijst naar de Amsterdamse School. Het valt één jurylid echter op dat de klinkers in het binnenhof niet mooi en strak liggen.

Het Nationaal Holocaust Namenmonument herdenkt in de vorm van een labyrint meer dan 102.000 Nederlandse holocaustslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. De twee meter hoge bakstenen muren dragen letters van in totaal 150 ton aan spiegelend roestvrij staal. Van bovenaf vormen deze letters een Hebreeuwse tekst, die in het Nederlands wordt vertaald naar ‘In herinnering aan’. De jury vindt het moeilijk om het Nationaal Holocaust Namenmonument te beoordelen volgens de geformuleerde criteria. Het project naar ontwerp van Studio Libeskind en Rijnboutt maakt een grote impact op de jury, maar vormt in feite een bijzondere categorie.

Het project brengt conceptueel en in de uitvoering de essentie van herdenken goed over. Het project is sociaal sterk omdat het uitnodigt om in rond te dwalen, maar tegelijk prettige plekken heeft om een moment voor jezelf te nemen en te herdenken. De constructie vinden de juryleden bewonderingswaardig. Het monument oogt simpel, maar de details zijn perfect uitgevoerd. Het is knap hoe de architectuur echt iets doet met de mensen die er komen. De ingang aan de kant van de duizendnamenmuur is voor rolstoelgebruikers wat lastig te gebruiken, omdat deze vrij smal is en schuin loopt. Aan de andere zijde is wel een ingang met mooie faciliteiten, waarbij de helling mooi in het ontwerp is geïntegreerd. Uit het project spreekt een enorme passie en doorzettingsvermogen. Het is heel creatief gemaakt en zorgt voor verbinding, ook door het opzetten van een educatief programma voor scholen. De jury ziet de grote impact die het project heeft op Amsterdam, maar ook daarbuiten nu en in de toekomst.

Welk project verdient de publieksprijs van de AAP 2022? De veelzijdigheid aan projecten maakt het de jury niet makkelijk om een keuze te maken. In de loop van de dag benoemt de jury verschillende criteria waarop ze de gebouwen willen beoordelen. Tijdens het projectbezoek kijkt Eric naar de mogelijkheden tot ontmoeting in de projecten en, als gebruiker van een elektrische rolstoel, naar de fysieke toegankelijkheid. Fayaaz focust zich als aannemer op de technische uitvoering, afwerking en toekomstbestendigheid van de projecten. Vanuit haar maatschappelijke functie richt Bassima zich vooral op de sociale impact van de projecten. Tijdens het juryberaad en iftar bij Arcam stelt de jury vier criteria op, waaraan alle nominaties één voor één worden gewogen. Ieder jurylid geeft elke genomineerde een cijfer per criterium.

Het eerste en belangrijkste criterium van de jury is sociale cohesie. Het ene jurylid vat dit op als in hoeverre een project eenzaamheid tegengaat, de ander hoe architectuur een community gevoel kan stimuleren. Uiteindelijk kijkt de jury met dit criterium naar de gemeenschappelijke ruimtes en voorzieningen voor de bewoners, die als ontmoetingsplekken kunnen functioneren, en de sociale impact van het genomineerde project op de omgeving. Maar ook hoe financieel en sociaal toegankelijk, ofwel betaalbaar en uitnodigend, een project is. In het algemeen valt het de jury op dat luxe woningbouw domineert binnen de nominaties. Daarnaast vindt de jury vernieuwing in duurzaamheid belangrijk, waaronder hergebruik of recycling, groen en het creatief verwerken van techniek, zoals zonnepanelen. Het valt de jury op dat overal veel aandacht is voor dit aspect, met name in de genomineerde houtbouwprojecten en transformatieprojecten. Ten derde kijkt de jury naar de architectuur van de projecten in brede zin. Wat valt er op aan de constructie? Zijn de projecten technisch vernieuwend? Hoe is de afwerking van de projecten? En hoe is het design? Als laatste criterium heeft de jury gekeken naar de fysieke toegankelijkheid van projecten. Hoe aantrekkelijk zijn de nominaties vanuit het perspectief van iemand met een fysieke of visuele beperking?

Na het uitvoerig bespreken van de projecten en het tellen van de punten tekent zich een duidelijke top vier af. De jury is onder de indruk van de sociale kracht van het Collectief Particulier Opdrachtgeverschap van Stories, waarbij wonen als gemeenschap tussen de bewoners en de buurt centraal staat. Bij Spaarndammerhart is de jury vooral te spreken over de oase van rust die het project is voor de bewoners en buurt, met grote bomen, het geluid van vogels, de aandacht voor ecologie en slimme regenwateropvang. De transformatie van Basisschool de Wereldburger vindt de jury een mooi voorbeeld van het verbinden van oud met nieuw op een duurzame en sociale manier. Ten laatste valt De Finish van WE Architecten in de smaak vanwege de zorgvuldige architectuur die je niet snel associeert met sociale huurwoningen, de ruimte voor ontmoeting en de menging van verschillende doelgroepen binnen het gebouw.

Eén van die projecten springt eruit. Het is de architect en opdrachtgever hier gelukt qua architectuur, duurzaamheid en op sociaal vlak iets speciaals aan de wijk toevoegen. De openbare ruimte om het project en de binnen- en buitenkant zijn liefdevol en zorgvuldig uitgevoerd. Het project vormt volgens de jury een sociaal hart in de wijk, die veel impact kan hebben op de buurtbewoners en gebruikers. Binnen een beperkt budget hebben de Moke Architecten en de Gemeente Amsterdam een gedateerde gesloten school omgetoverd tot een uitnodigende, duurzame en ruime basisschool. Het behouden van het betonnen skelet en de toevoegingen in hout geven de school een stoer en warm uiterlijk. De publieksjury is te spreken over de grote raampartijen die veel licht binnenlaten en de ventilatieluiken die de lokalen doorluchten, zonder dat er kinderen doorheen naar buiten kunnen klimmen. De brede gangen met genoeg speelplek voor de leerlingen geven een ruimtelijke indruk.

De jury vindt het voor de kinderen van de school heel belangrijk dat zij dagelijks naar zo’n mooi gebouw gaan om te leren en spelen. LANDLAB heeft met eenvoudige middelen een gezellig schoolplein weten te creëren. Maar ook voor buurtbewoners kan het gebouw een belangrijke plek innemen als ontmoetingsplek in de avonduren. Binnen de mogelijkheden is daarnaast goed nagedacht over de fysieke toegankelijkheid. De brede routes en trappen met genoeg contrast zijn helder en de eerste verdieping is bereikbaar met een simpele lift. De jury is onder de indruk van de focus op duurzaamheid door zowel het hergebruik van de structuur van het oorspronkelijke gebouw, als het recyclen van hout en bouwmaterialen uit andere projecten. De multifunctionele tribunetrap uit hergebruikt hout in het centrum van het gebouw vormt hiervan het sluitstuk. De jury vindt het daarnaast een slimme ingreep om het gesloten hek om de school te verwijderen, waardoor de school direct aan de straat is komen te liggen en de stoep is verbreed. Dit heeft, samen met de houten gevelbekleding en de grote ramen, het straatbeeld compleet veranderd. De jury ziet de transformatie van Basisschool de Wereldburger als een verrijking voor Osdorp en een voorbeeld op het vlak van duurzaamheid, hergebruik en een uitnodigende architectuur op de juiste plek.

De publieksjury feliciteert Moke Architecten, LANDLAB en de Gemeente Amsterdam met het winnen van de publieksprijs van de Amsterdamse Architectuurprijs 2022!