arcam

Drukbezochte broedplaats
De NDSM-werf staat bekend als een culturele en creatieve hotspot. De NDSM-pont vanaf centraal brengt festivalgangers, kunstenaars en dagjesmensen naar het terrein. Ook trekt de grootste vlooienmarkt van Europa in de IJhallen op het terrein veel bezoekers. Het terrein is een samenhang van hellingen, de scheepsbouwloods, de smederij, de timmerloods en de lasloods. Samen laten de gebouwen het oorspronkelijk functioneren van de scheepswerf zien. Vanwege deze ensemblewaarde hebben de gebouwen in 2007 een Rijksmonumentenstatus gekregen.

Geschiedenis van de scheepswerf
Het terrein is voor het eerst in gebruik genomen door de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij. Het bedrijf dat tot dan toe gevestigd zit op Oostenburg, verhuist in 1915 naar de oeverkant van het IJ in Amsterdam Noord. In 1920 strijkt de Nederlandsche Dok Maatschappij neer op het naastgelegen terrein. Na de Tweede Wereldoorlog fuseren de twee bedrijven en ontstaat de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij, oftewel de NDSM. De NDSM-werf groeit in de jaren daarop uit tot een van de grootste en modernste scheepsbouwwerven ter wereld. Maar door toenemende concurrentie en de oliecrisis moet NDSM in 1984 de deuren sluiten. Drie jaar later neemt het scheepsreparatiebedrijf Shipdock Amsterdam BV (nu: Damen Shiprepair Amsterdam) vier gegraven dokken op het noordwestelijke deel in gebruik. De leegstaande gebouwen op het zuidoostelijke deel worden gekraakt door onder andere kunstenaars.

Culturele herontwikkeling
Stadsdeel Amsterdam Noord schrijft in 1999 een prijsvraag uit om de NDSM een culturele bestemming te geven. Werkgroep Kinetisch Noord, bestaande uit theatermakers, skaters en architecten, dienen een voorstel in en winnen de prijsvraag. Vanaf 2002 beschikt de groep over een 20.000 vierkante meter grote binnenruimte en in 2006 zijn ook de grote scheepsloods, het buitenterrein en de hellingbanen aan Stichting Kinetisch Noord overgedragen.

Indrukwekkende loods
De NDSM-loods is oorspronkelijk als scheepsbouwloods in 1919-1920 gebouwd naar ontwerp van G.J. Langhout voor de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij. Het gebouw is een enorme loods aan de oostzijde van het terrein. De loods heeft bakstenen gevels met stalen raamwerkconstructies, hoge blauwe deuren en vensterpartijen met smalle, hoge ramen. De indeling van de gevels is door de tijd heen veranderd. Typerend aan het gebouw zijn de resten van geschilderde naamsaanduidingen op de bovenrand van de gevel. Het interieur bestaat uit een samengestelde hal, bestaande uit een zesbeukige langshal en een éénbeukige dwarshal met daarin de mallenzolder. Op de vloer van de mallenzolder werden de lijnen van het scheepsplan op ware grootte getekend. Aan de achterzijde heeft de loods een aanbouw. Omdat deze later is toegevoegd, valt de aanbouw niet onder de bescherming van de Rijksmonumentenstatus. In 2020 is het 100-jarig bestaan van de loods gevierd.

Van scheepsbouwloods tot Kunststad
De scheepsbouwloods ondergaat onder leiding van Stichting Kinetisch Noord een transformatie. Er worden nieuwbouwcasco’s gerealiseerd waarin kunstenaars, designers, creatievelingen en ambachtslieden een eigen atelier bouwen. In 2007 wordt het casco framework als een kleurrijke verzameling van studio’s en werkplekken opgeleverd onder de naam Kunststad. De kunstenaarsbroedplaats bestaat uit zo’n 85 studio’s met ongeveer 250 gebruikers. Kunststad beslaat ongeveer een derde van de oppervlakte van de loods. De overige delen worden verhuurd voor filmopnames, fotoshoots, dans-, muziek- en theatervoorstellingen, exposities, veilingen, bedrijfs- en dancefeesten, markten en congressen.

Tekst: Anna Peschier