Vrije ruimte

#12

01.09.20 Indira van 't Klooster 5 minuten lezen

Als de afgelopen maanden iets duidelijk hebben gemaakt, is het wel hoe snel onze vaste waarden en ideeën achterhaald kunnen raken. Dat geldt ook voor architectonische begrippen. Arcam is begonnen met een inventarisatie daarvan en beschouwing daarop. 

Een echte vrije ruimte is een ruimte die niet alleen de gebruiker, maar ook de architect bevrijdt. 
Indira van 't Klooster

Een half jaar in Corona, dat ongemerkt Covid19 is gaan heten, is een aantal zaken gaan schuiven. De ontwrichtende kracht van het virus wordt wereldwijd langzaamaan duidelijk. Architectonisch herijken #12 – Vrije ruimte

Als een sluipmoordenaar vergrijpt Covid19 zich aan mensenrechtenbedrijvenculturele instellingenscholingsmogelijkheden en imago’sFaillissementenhuiselijk geweld, toenemende ongelijkheid en voortdurende onzekerheid eisen zijn tol. In Nederland is de voortvarende aanpak van Rijkswege, in de vorm van boven twijfel verheven bevindingen van het RIVM en de persconferenties van het onkreukbare triumviraat Coronaministers, aan corrosie onderhevig. In de plaats daarvan kwamen zoekende burgemeestersonzekere BOA’sinkijkjes in privé-feestjes van onze autoriteiten en publieke feestjes van jongeren.

En waar autoriteiten aan kracht en geloofwaardigheid inboeten, ontstaan regels en wetten die niet worden begrepen of niet worden vertrouwd. En waar we onze omgeving niet vertrouwen, ontstaat behoefte aan vrije ruimte. Ook in positieve zin: aan plekken die ruimte bieden aan een wereld waarin elk individu een collectieve verbinding voelt met de kwaliteit van (andermans) leven, zonder dat daar vergeldingsmaatregelen tegenover staan.

Vrije ruimte kent vele verschijningsvormen. Het kan een plek zijn in de openlucht, waar zonder enige tussenkomst van een ontwerper geschiedenis en herinneringen worden gecreëerd, zoals bijvoorbeeld bij (muziek)festivals. Het is een manier om ongezien te blijvenzoals tijdens de aanhoudende protesten in Hong Kong. Het is een politiek middel als het gaat om vertegenwoordiging of bescherming van kwetsbare groepen of waardevolle verworvenheden. Het kan een beleidsomgeving zijn om onwenselijke processen te weren. Het kan een safe space zijn waar mensen vrijuit kunnen praten – zoekend vanuit kracht of eisend om macht

Sinds vorige week heeft Studioninedots zich (samen met designstudio Lesley Moore en architectuurjournalist Kirsten Hannema) in dit gesprek gemengd met het initiatief Wandervoids. De zoektocht naar een tijdloze kwaliteit van vorm, zonder vooropgestelde functie is binnen de architectuurgeschiedenis niet nieuw. Het is een hoogwaardige vorm van escapismedie elke zelfbewuste ontwerper zichzelf van tijd tot tijd toestaat, maar die een nieuwe actualiteit heeft gekregen doordat we sinds de Corona-uitbraak niet meer (echt) vrij kunnen bewegen.

Studioninedots onderzoekt de mogelijkheid van niet-ontworpen ontworpen ruimtes, van leegte die vol is van betekenis, van ruimtes die als programma ‘geen programma’ hebbenBijzonder is dat het bureau op zoek gaat naar manieren om ze daadwerkelijk te maken. Ik stel me er zoiets bij voor als het ontwerp Quiet Time – The Invisible House van een groep jonge Russische architecten. Zij ontwierpen voor een prijsvraag een huis dat in principe onzichtbaar is. Tenzij je het schoon maakt. Of als de vuurvliegjes er tegenaan vliegen als je binnen licht maakt. Of als je er in rookt. Het is een huis dat pas betekenis en vorm krijgt als je het in gebruik neemt.

Een echte vrije ruimte is een ruimte die niet alleen de gebruiker, maar ook de architect bevrijdt. Dat te leveren, vraagt feitelijk om de ultieme leap of faith – van de ontwerperde opdrachtgever én de gebruiker: het overdragen van een zorgvuldig ontworpen ruimte met alle vrijheid om die eigen te maken, te negeren, te veranderen. Maar waarin je altijd op zoek gaat naar verbinding, waarin je de ander probeert te begrijpen, en erop kunt vertrouwen dat deze het beste met je voorheeft. Binnen alle abstracties van het bovenstaande kunnen we vaststellen dat Covid-19 vooralsnog de vrije ruimte niet dichterbij brengt.

Beeld: Invisible House, 2009. Wedstrijdinzending (eervolle vermelding) voor de Shinkenchiku Residential Design Competition in de vorm van een handgetekende strip, waarbij een onzichtbaar huis wordt gepresenteerd dat alleen een bepaalde vorm kan aannemen als gevolg van de weersomstandigheden en de activiteiten van de bewoners. © Quiet Time

Website by HOAX Amsterdam