Onze tweede Architect in Residence van 2019, Do Janne Vermeulen – architect en medeoprichter van Team V Architectuur – deelt wekelijks van april t/m juni interessante artikels, websites, onderzoeken en video’s die haar bezig houden in relatie tot het onderwerp Smart Cities.

Weekly Post (27 mei 2019)
Smart Mobility

Smart Cities en Smart Mobility worden meestal in één adem genoemd. Van alle toepassingen van slimme techniek in steden, lijkt een efficiënte afwikkeling van vervoersstromen de meest voor de hand liggende. Zeker met het oog op onze steeds verder verdichtende steden. De toepassingen variëren van apps voor het vinden van vrije parkeerplaatsen en snelle ov-verbindingen, tot futuristische plannen met zelfrijdende auto’s en drone-taxi’s.

Kantelpunt
Nu ik mij in het onderwerp verdiep, krijg ik steeds meer het gevoel dat we op een kantelpunt staan in de geschiedenis. Dat onze steden binnen nu en afzienbare tijd een enorme verandering zullen ondergaan. Ik las hier in de Volkskrant een interessant artikel over, dat werd geïllustreerd met twee foto’s van Fifth Avenue in New York: één uit 1900 en één uit 1911. In 10 jaar tijd waren de paard-en-wagens volledig uit het straatbeeld verdwenen en vervangen door automobielen. De aanleiding van het artikel was de aankondiging van de gemeente Amsterdam om vanaf 2030 alle benzine- en dieselauto’s uit de stad te weren en alleen elektrische auto’s toe te laten. Dat lijkt ambitieus, maar zo snel kan het blijkbaar gaan.

Uberdominantie
Taxibedrijf Uber ziet het wel gebeuren. Zij zien de toekomst in ‘Micro-mobiliteit’: korte ritjes van A naar B, of dat nou per taxi, elektrische huurstep of straks per drone-taxi is. NRC publiceerde een uitgebreid artikel van Techredacteur Wouter van Noort, over de ambities van Uber om het stadsvervoer te domineren. Dara Khosrowshahi, bestuursvoorzitter van Uber, twitterde laatst dat het bedrijf wil dat „mensen hun auto vervangen door een app”. En niet alleen de auto, ook het openbaar vervoer, zo lijkt het. Van Noort merkt terecht op dat concurrentie het openbaar vervoer een impuls kan geven maar het ook kan uithollen. “Door het ov kapot te concurreren, zou Uber een nog grotere verkeerschaos kunnen veroorzaken in binnensteden.” Hierdoor dreigt het gevaar dat steden alleen maar drukker worden, wat volgens verschillende onderzoeken in bijvoorbeeld San Francisco nu al het geval is. Volgens Uber ligt de oplossing bij de inzet van drone-taxi’s.

Ode aan het ov
Hopelijk leiden deze ontwikkelingen juist tot een snel en efficiënt ov-netwerk of een hybride vorm van openbaar en taxi vervoer. Om de leefbaarheid in steden in de toekomst te garanderen is mijn inziens een investering in een fijnmazig netwerk van trams, metro’s, lightrail en treinen een goed begin. De Metropoolregio Amsterdam zou steden als London of Berlijn als voorbeeld kunnen nemen. In 2016 schreef ik voor Cobouw een pleidooi voor meer ondergronds OV. Ook kan ik mij volledig vinden in de Ode aan de tram die Matthijs de Boer eerder deze maand op de site van De Architect publiceerde.

Mobility as a Service
Om het nog iets smarter te maken zouden de verschillende vervoersmodaliteiten via slimme techniek nog beter op elkaar kunnen worden afgestemd. Een mooi initiatief om de dominantie van services als Uber te pareren is Mobility as a Service (MaaS), dat in Finland een succes is en ook in o.a. Antwerpen beschikbaar is. Ook in Amsterdam Zuid, waar wij met Team V aan Station Zuid werken, zijn ze aan het onderzoeken of dit concept kansrijk is. MaaS noemt zichzelf de Netflix of transportation. Het idee is dat alle vervoerstypen (ov, taxi’s, deelauto’s en –fietsen) zijn gekoppeld in één app (Whim), zodat je altijd de snelste reis van A naar B hebt. Je betaalt ook via de app. Het vereist samenwerkingen tussen bedrijven en de stad (overheid), die data met elkaar moeten delen over bijvoorbeeld drukte en vertragingen. Zo kan het zijn dat op het ene moment een ritje met de metro in combinatie met een deelfiets het snelst is, terwijl je op een ander moment beter een car2go of een Ubertaxi kunt pakken. Het doel van MaaS is om autobezit (en -gebruik) te verminderen, wat leidt tot minder verkeer en parkeerdruk, schonere lucht en veiligere straten. In deze visie zou Uber één van de radartjes zijn in het systeem.

De rol van de ontwerper
Terug naar de vraag waarmee ik mijn periode als Architect in Residence startte: welke rol spelen wij als architecten en ontwerpers? Allereerst kunnen wij ervoor zorgen dat het ov een prettige manier is van reizen, door mooie stations, prettige overstappen en comfortabele ondergrondse ruimtes te ontwerpen. Logistiek slimme oplossingen, al dan niet ingegeven door big data, kunnen echte kwaliteit toevoegen. Zoals de positionering van een fietsenstalling vlakbij het perron. Het ov zal zo niet alleen qua snelheid concurreren met de auto, maar ook qua gemak. Ook kunnen we bijdragen aan een goede inrichting van de openbare ruimte, waarin de mens en zijn ervaring centraal staan en waar de fietser en de voetganger de ruimte krijgen. Bij Sidewalk Labs in Canada hebben ze technologische ideeën over de flexibele scheiding van straat en trottoir. Een doelstelling die we in Nederlandse met woonerven en shared spaces echter ook op een ‘analoge manier’ lijken te bereiken. Tot nu toe ontwerpen wij vooral de omgeving waarin Smart Mobility plaatsvindt. Wat uiteindelijk precies het effect van technologie op het ontwerp zal zijn, blijft voor mij nog gissen.