arcam

Een hoogtepunt in de Nederlandse moderne architectuur
De architect H.P. Berlage geldt voornamelijk door zijn ontwerp van de Beurs als de vader van de moderne architectuur in Nederland. Berlage wist zich met de Beurs te bevrijden van de historiserende stijlen en gaf de architectuur een rationele grondslag, waarbij hij decoratie ondergeschikt maakte aan architectonische elementen. De Amsterdamse School en het Nieuwe Bouwen werden sterk beïnvloed door de ideeën die Berlage in de Beurs naar voren brengt. Door de samenwerking met dichters, beeldhouwers en schilders, waaronder J. Toorop, R.N. Roland Holst en J. Mendes da Costa is de Beurs een ‘Gesamtkunstwerk’ geworden. Tegenwoordig maakt de Beurs van Berlage deel uit van de Top 100 Nederlandse UNESCO monumenten en heeft het de status van rijksmonument.

Stiekem overleg
De bouw van een nieuwe beurs verkeert al meer dan vijftien jaar in een impasse wanneer Berlage in 1896 wordt aangetrokken voor het verlenen van advies. Door toedoen van M.W.F. Treub, wethouder van Publieke Werken, leidt dat al snel tot een eigen ontwerp van Berlage en een officiële bouwopdracht. Dit gebeurt onder strikte geheimhouding, de buitenwacht krijgt het definitieve ontwerp pas te zien wanneer het al bestekklaar is.

Toekomstbestendig ontwerp
Berlages eerste ontwerp is nog doordrenkt van Hollands-Renaissancistische versiersels, maar latere versies van het ontwerp zijn door Berlage stap voor stap ontdaan van ‘overbodige’ tierelantijntjes. Wat overbleef zijn sobere, bakstenen gevels die aan iedere zijde een ander karakter tonen, een ingehouden ornamentiek en een zichtbare, ijzeren overkapping. In de ogen van Berlage verbeelden deze grote bakstenen muren symbolisch de democratische samenleving: ‘Als enkel nietig, als massa een macht’. Berlage heeft ook inspiratie gehaald uit de 13^e-eeuwse Torre del Popolo in de Noord-Italiaanse stad Brescia, zoals terug te zien in de klokkentoren met daarin de Beursbengel. Dit is meteen een van de meest opvallende elementen van het gebouw. Daarnaast was Berlage een socialist die ervan overtuigd is dat de beurs en het kapitalisme zou eindigen, daarom ontwierp hij een gebouw dat ook voor andere functies gebruikt kan worden. In die zin is zijn verwachting wat betreft het gebruik van het gebouw uitgekomen, de huidige functie van het gebouw is nu gericht op kunst en cultuur en de beurs heeft het gebouw al een lange tijd geleden verlaten. De beursgangers waren in de tijd van oplevering weinig gecharmeerd van het avant-gardistische karakter van de Beurs. De vele rauwe ongestucte baksteenmuren bevielen zelfs zo slecht dat men er wandkleden voor hing. De drie beurszalen hebben bij de restauratie in 1990 een culturele bestemming gekregen.

Lieke Haan