arcam

Toevoeging aan de stad
Met de aanleg van de Noord-Hollandse Staatsspoorweg van Nieuwe Diep (bij Den Helder) naar Amsterdam in 1869 acht men de tijd rijp een centraal personenstation te stichten in het Open Havenfront. Het Centraal Station gaat het noodzakelijke, verbindende station worden tussen de twee bestaande spoorwegstations: station Willemspoort en station Weesperpoort. Stationsgebouwen zijn tot dan toe altijd door de ingenieurs van Waterstaat gebouwd naar een voorgeschreven standaardtype. Als toegang tot de stad zal het Centraal Station een markante plaats in het stadsbeeld innemen. Om deze reden wordt dit stationsgebouw het eerste in Nederland waarvan het ontwerp aan architecten is toebedeeld. Door de locatie van het nieuwe station wordt weliswaar het zicht naar het IJ belemmerd maar tegelijkertijd wordt voorkomen dat de oude stad wordt doorsneden met spoorlijnen. Het stationsgebouw staat sinds 1974 op de rijksmonumentenlijst.

Een prominent station
P.J.H. Cuypers en A.L. van Gendt verkrijgen in 1876 de opdracht voor het ontwerp van het station. In dit ontwerp zijn alle functies samengebracht in één gebouw van 306 meter lang en dertig meter diep. Deze geringe diepte komt voort uit de functie van het gebouw. De massageleding, met een verhoogd en vooruitspringend middendeel en op de hoeken twee traptorens, wordt ontleend aan het standaardtype voor een ‘station eerste klasse’. De twee torens benadrukken dat het station een nieuwe stadspoort is. Aan weerszijden staan vleugels met hoekpaviljoens en lage vleugels met goederenloodsen. Het gebouw is uitgevoerd in een neostijl die is geïnspireerd op de late gotiek en de vroege Renaissance. Het heeft een dragende baksteenconstructie die is verstevigd met hardsteen en zandsteen. Voor de overspanningen zijn ijzeren spanten en liggers gebruikt. J.A. Alberdingk Thijm en V. de Stuers hebben Cuypers geadviseerd bij het samenstellen van het uitgebreide beeldenprogramma voor de gevels van het station. Bij oplevering in 1884 ontbreekt nog de kap over het perron. Pas later in 1889 met het gereedkomen van deze (eerste) kap is de bouw van het station voltooid.

Verbouwen en aanpassen
In de jaren vijftig wordt de stationshal verbouwd en gemoderniseerd. Hierna volgen verschillende grote en minder grote verbouwingen waarbij de stationshal, in 1980 en 1984, is verbreed en voorzien van roltrappen. Sinds 1997 wordt vervolgens gewerkt aan de grote verbouwing van Amsterdam Centraal, onder meer vanwege de plannen voor de Noord/Zuidplein. Om te kunnen voldoen aan nieuwe, lange intercity’s worden daarnaast enkele sporen verlengd. Andere grootschalige projecten rondom en in het station zijn de opening van de IJhal in 2017, naar ontwerp van Wiel Arets Architects en de verplaatsing van de busstandplaatsen naar de noordzijde van het gebouw. Vanaf 2018 wordt de voorzijde van het station grondig aangepakt, waarbij ondermeer het water voor het station wordt uitgebreid. Hierbij zijn nieuwe steigers en kassahuisjes voor de rondvaartbedrijven geplaatst. De kruising Prins Hendrikkade/Rokin wordt grondig herzien en het hele gebied rond het stationseiland staat op de nominatie voor herbestrating.

Lieke Haan