Feminisme op haar Nederlands

#9

01.06.21 Indira van 't Klooster

Een feministische stad is een stad waarin verschillen in geslacht, huidskleur of fysieke beperkingen geen ongelijkheid (meer) creëren, en waarin alle gebruikers zich veilig, gezien, begrepen en erkend voelen. Architecten kunnen daaraan bijdragen. Dat is een van de lessen uit de Boekenclub voor een nieuwe feministische ontwerppraktijk op initiatief van onze voormalige huisarchitect Afaina de Jong

Onderdeel van zo’n ontwerppraktijk is het vaststellen van een woordenschat, die handvatten biedt om te stad opnieuw te analyseren en vervolgens te verbeteren. Voor de tentoonstelling Safe Spaces – Recht op Ruimte in de stad vroegen we drie ontwerpers te vertellen welke begrippen uit de werken van Leslie Kern, Sara Ahmed en Nirmal Puwar hen het meest inspireren. De auteurs gebruiken een specifiek, wetenschappelijk begrippenkader waarvoor – ontdekten we – nog geen officiële vertaling bestaat. Voor de tentoonstelling hebben we een poging gedaan enkele sleutelbegrippen te vertalen naar het Nederlands, zodat we dit gesprek ook in het Nederlands kunnen voeren.

Jo Barnett koos straightening devices, margins and misfits

Straightening devices zijn een soort mentale dwangbuis die ons handelen steeds opnieuw, en ten onrechte, ‘recht trekken’ naar de norm van een meerderheid of dominante groep. De dominante groep moet die mechanismen leren herkennen, onderdrukken en aanpassen. Dat is de eerste noodzakelijke stap om de verraderlijke (onte)Rechtzetters teniet te doen. Op die manier zullen personen buiten een bepaalde norm niet langer langs de zijlijn geplaatst worden. Zij lopen dan minder kans om als buitenstaanders (misfits) te worden uitgesloten. De emoties van voorstanders van Zwarte Piet zijn een (onte)Rechtzetter. Het gebrek aan vrouwentoiletten in de openbare ruimte ook. Hoe je buitenstaanders uit de zijlijnen haalt via ontwerp laat Jo Barnett zien in Humanistisch Kindcentrum De Wereldboom, waarin kinderen met en zonder mentale of fysieke beperkingen samen een onderwijsgebouw delen.

Stefanie Tseggai noemde imaginary boundaries, space invaders, matter out of place, disorientation

Buitenstaanders worden niet alleen uitgesloten door fysieke, maar ook door verborgen uitsluitingsprocessen (imaginary boundaries). De spelregels hiervan worden door een geprivilegieerde meerderheid bepaald en kunnen veranderen in de loop van de tijd, al naar gelang de wens van de meerderheid. Het gaat om onuitgesproken codes en gewoonten met als (on)bewust effect dat buitenstaanders die deze grenzen overschrijden, voelen dat zij niet (volledig) worden geaccepteerd. Nirmal Puwar noemt vrouwelijke parlementsleden in Engeland als voorbeeld. Actiegroep Dolle Mina en Wij Zijn Hier – allemaal space invaders. Een begrip dat we gevoelsmatig wel begrijpen, maar dat lastig te vertalen is naar een Nederlands woord. ‘Indringers’ klinkt te negatief, en is niet urgent en specifiek genoeg. Ik hou het op het iets dramatischer habitatbrekers. Het gaat om personen die de “natuurlijke” leefruimte van een meerderheid binnenkomen. Als misplaatste materie (matter out of place) lokken ze ontregeling uit. Ze verschuiven het perspectief. Zo nodigen habitatbrekers uit tot reflectie over de definitie van het zelf in relatie tot de ander. 

Marisa Cortright selecteerde wilful characters, [architectural] killjoys, affect aliens

Wie de heersende normen bevraagt, beschikt over lef en karakter. Het is moed met een missie. Wilful laat zich vertalen als koppig, maar ook als dapper. Het begrip moedwilligheid krijgt ook in het Nederlands een dubbele lading: niet alleen ‘opzettelijk, met voorbedachten rade’, maar ook ‘de wil tot moedig zijn’. Het zijn dan ook altijd de moedwillige persoonlijkheden, de [architecturale] dwarsliggers (killjoys), die het plezier van een meer zichtbare groep ‘bederven’ door ogenschijnlijke vanzelfsprekendheden te weerleggen. Deze affect aliens zijn mensen die een (in eerste instantie meestal onwillige) groep (uiteindelijk) in positieve zin van zichzelf vervreemden. Zij zijn vervreemdelingen. Het ter discussie stellen van het Nederlandse koloniale en slavernijverleden gebeurt op initiatief van moedwillige persoonlijkheden die pleiten voor erkenning van de geschiedenis van alle Nederlanders. Verdedig Noord bestaat uit vervreemdelingen die de gangbare mechanismen van gentrificatie bevragen.

Oproep

Met deze vertalingen kunnen we de feministische dialoog naar de Nederlandse context brengen. De volgende stap ligt voor de hand. In onze tentoonstelling hebben we heel veel voorbeelden verzameld van Nederlandse Vervreemdelingen, Habitatbrekers, Dwarsliggers en Moedwillige persoonlijkheden. Wie zijn dat in jouw directe omgeving? Waar maak je dat zelf mee? In positieve of in negatieve zin? Wat kun je daar als ontwerper aan doen? Weet je betere vertalingen of andere begrippen? Laat het ons weten via de Open Call, Instagram of per e-mail. We verzamelen de voorbeelden en geven ze weer terug!

Website by HOAX Amsterdam