Woningbouw De Dageraad

M. de Klerk, Piet Kramer, 1923

Volkshuisvesting

Het wereldberoemde volkshuisvestingscomplex De Dageraad is een van de hoogtepunten van de Amsterdamse School-stijl. De woningbouw is gerealiseerd in opdracht van de socialistische woningbouwvereniging De Dageraad en bestaat uit twee grote gespiegelde woonblokken aan de Pieter Lodewijk Takstraat. Twee schoolgebouwen aan de zijde van het Amstelkanaal sluiten de blokken af.

Plan Zuid
De Dageraad is onderdeel van Plan Zuid, een stadsuitbreiding van het zuidelijke deel van Amsterdam. Architect H. P. Berlage ontwerpt voor de ontwikkeling van een woonwijk tussen de rivieren de Amstel en de Schinkel meerdere stedenbouwkundig plannen in opdracht van de Amsterdamse Gemeenteraad. Het definitieve plan wordt in 1917 goedgekeurd en bestaat uit een monumentaal plan met lange rechte assen en gesloten bouwblokken. Verschillende architecten van de Amsterdamse School werken aan de uitvoering van het plan. In 2017 wordt het gebied aangewezen tot beschermd stadsgezicht.

Ruimte voor sociale woningbouw
Het stedenbouwkundig plan van Berlage wordt grotendeels uitgevoerd, alleen het academisch ziekenhuis komt er uiteindelijk niet. In 1918 krijgt de socialistische woningbouwvereniging De Dageraad deze grond toegewezen om te bebouwen. De vereniging geeft aan de hand hiervan de opdracht voor de bouw van twee woningblokken met twee pleinen. Voor de uitwerking van de woonblokken stellen zij de architecten M. de Klerk en P. Kramer aan. Deze ontwerpen tussen 1918 en 1920 het woningbouwcomplex De Dageraad in Amsterdamse School-stijl.

Amsterdamse School
De Amsterdamse School-stijl is een expressieve en fantasievolle stijl. De stijl kenmerkt zich door plastische vormen, bakstenen gevels met veel verspringende delen en decoratieve elementen. In de stijl ligt een accent op horizontale lijnen. De ramen worden daarom vaak ingedeeld met een horizontale roedenverdeling. Ook de plint wordt regelmatig uit een andere kleur of textuur baksteen opgetrokken om dit te benadrukken. Bij veel bouwwerken is het uitwendige effect van de gevels ondergeschikt aan de inwendige indeling. De gebouwen hebben een massief uiterlijk, maar zijn tegelijkertijd met veel oog voor de menselijke maat ontworpen. De bouwwerken worden als geheel ontworpen, waardoor de details in interieur en exterieur, zoals huisnummers en standbeelden, onderdeel zijn van het ontwerp.

 

Oog voor detail
Bij de woningbouw van De Dageraad zijn veel van deze kenmerken terug te zien in het exterieur. In de gevels zijn meerdere kunst- en beeldhouwwerken verwerkt. Boven de winkels zijn beelden van een mensfiguur en vogel te vinden die gemaakt zijn door John Rädecker. Onder de beelden zijn gedenktekens in de bakstenen gevels aangebracht. Deze memoreren de bouw van de woningblokken en P.L. Tak., de oprichter van De Dageraad. Aan de zuidzijde van de blokken aan de Pieter Lodewijk Takstraat zijn loden hanen op de koppen van het dak geplaatst. Ook komt op meerdere plekken de naam van de woningbouwvereniging terug in de gevels. Op de hoeken van de woonblokken zijn ter verbijzondering torens en speelse hoogteverschillen aangebracht.

Nieuwe wooneisen
Bij het ontwerpen van De Dageraad hebben de architecten ook de plattegronden uitgewerkt. De nieuwe arbeiderswoningen moeten voldoen aan de woonnormen van de woningwet die in 1901 ingevoerd wordt. Deze wet heeft een verbetering van de woonsituatie als doel. De architecten van de Amsterdamse School willen de arbeidersklasse verheffen, daarom ontwerpen zij voor die tijd moderne en luxewoningen voor de doelgroep. Het programma bestaat uit een groot aantal woningen en zes winkelruimtes. De woningen hebben afwisselende plattegronden en bestaan uit drie of vier kamers. In de jaren tachtig worden de woningen gerenoveerd, veel woningen zijn zonder badkamer gebouwd. Ook de nog aanwezige trappenhuizen worden dan in de oorspronkelijke kleuren teruggebracht. Sinds 2012 is in een van de voormalige winkelruimtes het informatiecentrum De Dageraad gevestigd. Hier is een vaste tentoonstelling over de woningbouw en ruimte voor afwisselende tentoonstellingen. De twee woonblokken hebben een Rijksmonumentenstatus.

Tekst: Fieke de Groot

Website by HOAX Amsterdam