arcam

Renovatie

In 2011 wordt de Portugees-Israëlitische Synagoge, onderdeel van het Joods Cultureel Kwartier, na bijna twee jaar durende renovatiewerkzaamheden feestelijk geopend door Koningin Beatrix. In 2013 is ook de restauratie en herinrichting van de bijgebouwen afgerond. Het complex dat gedeeltelijk nog steeds in gebruik is heeft een bijzondere geschiedenis.

Joodse gemeenschap
De aanwezigheid van een Portugese Synagoge van grote schaal in Amsterdam heeft alles te maken met de Europese geschiedenis. Aan het einde van de zestiende eeuw worden veel Spaanse en Portugese joden gedwongen zich te bekeren tot het Christendom. Daarom zijn ze genoodzaakt van het Iberisch Schiereiland naar het noorden te vluchten. Hierdoor ontstaat er een grote Portugees-Joodse gemeenschap in Amsterdam. Onder andere het tolerante klimaat dat destijds in de stad heerst is hier debet aan. Vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw wordt het joden toegestaan geloofsruimtes te bouwen die vanaf de straat zichtbaar zijn. In 1671 wordt daarom gestart met de bouw van de synagoge aan het Mr. Visserplein.

Tempel van Salomo
De bouwmeesters, Elias Bouman en Daniël Stalpaert, baseren hun ontwerp voor het Joodse complex op de Tempel van Salomo. Hierbij gebruiken ze het model van rabbijn Jacob Juda Leon als voorbeeld. De synagoge wordt gekenmerkt door een robuuste uitstraling en een sobere classicistische stijl. De vormgeving van het gebouw is verwant aan protestantse kerken uit dezelfde periode, vergelijkbaar is bijvoorbeeld de Oosterkerk in Amsterdam. Doordat de synagoge omgeven is door lage dienstwoningen is een rustig binnenplein ontstaan.

Uniek
De Portugese Synagoge is uniek om meerdere redenen. Bij de oplevering in 1675 is de synagoge de grootste van Europa. Ook vervult het gebouw nog steeds zijn oorspronkelijke functie en wordt het op dezelfde manier gebruikt als bijna drieënhalve eeuw terug. Zo is er geen elektriciteit en wordt het verlicht door bijna duizend kaarsen. Dit is te beleven bij kaarslichtconcerten die in de synagoge opgevoerd worden. Daarnaast is het gebouw, inclusief interieur, ongeschonden de Tweede Wereldoorlog doorgekomen. Hieraan lag de intentie van de Duitse bezetter ten grondslag om van de synagoge een museum van de verdwenen Joodse cultuur te maken. Dit heeft ervoor gezorgd dat het geheel een bijzonder en onaangetast ensemble vormt. Onder de bijgebouwen bevinden zich schatkamers waar de unieke collectie ceremoniële voorwerpen te bewonderen zijn. In het complex bevindt zich ook de oudste nog functionerende Joodse bibliotheek ter wereld.  De bibliotheek van de synagoge wordt sinds 2004 beschermd door plaatsing op de werelderfgoedlijst van UNESCO.

Uitbreiding
In 2006 schrijft de stichting Cultureel Erfgoed Portugees-Israëlitische Gemeente Amsterdam een prijsvraag uit voor de restauratie en mogelijke uitbreiding van het complex. De stichting nodigt zes architectenbureaus uit en maakt in 2007 bekend dat zij voor het plan van het architectenbureau Rappange kiezen. Naast de renovatie van de gebouwen zijn er ook schatkamers gerealiseerd in de oude kelderruimtes onder de bijgebouwen. Dit naar ontwerp van ‘tentoonstellingsarchitectenbureau’ Kossmanndejong.

Tekst: Fieke de Groot